Griekenland: 3696 vakanties Griekenland: 35323 hotels

Kunst in de orthodoxe religie

Door: Aris Angelou - Gediplomeerde Nederlandstalige gids in Griekenland

Architectuur

Je zou kunnen beweren dat de geschiedenis van de oosterse kerkelijke architectuur kort na de erkenning van het Christendom en de stichting van Constantinopel, de hoofdstad van het Oost Romeinse of Byzantijnse Rijk, is begonnen.

De meest gekende Orthodoxe kerk is de basiliek Hagia Sofia (de Kerk van de Heilige Wijsheid van God) in Constantinopel die gebouwd werd in de eerste helft van de 6de eeuw en één van de eerste toepassingen van een koepelkerk is. Een prachtige, grote kerk, een niet te evenaren christelijk Unesco monument dat voor meer dan 900 jaar de zetel van de Oecumenische Patriarch van Constantinopel is geweest (van 537 toen de kerk voltooid werd tot 1453 toen de stad in Turkse handen viel en de kerk een moskee werd).

Agia Sofiat
Hagia Sofia

Ouder nog zijn de Hellenistische Basilieken die geen koepel maar een zadeldak hebben. Daar zijn mooie voorbeelden van in Thessaloniki te vinden, de tweede grootste stad van het Oost Romeinse Rijk die een flink aantal christelijke monumenten bezit. Onder andere de kerken Hagios Dimitrios en Acheiropoiitos, allebei in de 5de eeuw gebouwd. Deze oude basilieken hadden oorspronkelijk prachtige mozaiken waarvan de meeste helaas verdwenen zijn nadat de kerken omgebouwd werden in moskeeën.

Hagios Dimitrios Thessaloniki

De opvolger van de koepelbasiliek is de kruiskoepelkerk die veel varianten kent. Dit is de soort kerk waarin de kerkelijke architectuur van de orthodoxe wereld lang mee geexperimenteerd heeft net zoals er in het westen veel geexpirimenteerd werd met de gotische kerken. De kruiskoepelkerken zijn voornamelijk in de tijd van het Byzantijnse Rijk gebouwd. Ze zijn vooral in Griekenland en in andere Balkanlanden bewaard gebleven. De buitenkant is meestal niet bepleisterd en bestaat uit allerlei combinaties van verschillende bouwmaterialen zoals bakstenen en soorten natuursteen in zones geplaatst. Het lijkt net een borduurwerk op steen... Na de bekering van de slavische stammen tot het Christendom verschijnen ook de uivormige koepels die men vooral in Rusland ziet en in andere slavische landen.

Byzantijnse kerk in Mystras

In het algemeen hebben de Orthodoxe kerken een ander karakter dan de Katholieke of Protestantse kerken. Ze hebben kleinere ramen waardoor ze donkerder zijn dan de westerse kerken en veel afgeronde elementen zoals ronde bogen, vensters en koepels.

Schilderkunst

Eén van de opvallende kenmerken van de Orthodoxe kerken is dat heel het interieur beschilderd is met afbeeldingen van bijbelse gebeurtenissen.. Een soort animatie verhaal met een religieuze betekenis dat ooit een praktische betekenis had. Door naar die “plaatjes”te kijken konden ongeletterde christenen belangerijke momenten uit de bijbelse geschiedenis begrijpen en beleven.
De muurschilderingen in de Byzantijnse kerken zijn geschilderd met waterverf. De eerste verflagen worden 'al fresco' geschilderd (op het natte pleister aangebracht). Vaak zijn de bovenste verflagen 'al secco' geschilderd (op een droge oppervlakte aangebracht). Het zijn technieken die enkel door zeer ervaren kunstenaars beheerst werden aangezien een fresco moeilijk of niet gecorrigeerd kan worden. Je kan er moeilijk overheen schilderen. In de nieuwere kerken gebruikt men moderne technieken. Er wordt met olieverf geschilderd.

Heel bijzonder in de oosterse kerkelijke kunst zijn de iconen die zeer populair zijn in de orthodoxe traditie. Ze worden gezien als een soort spiritueel werk, als een venster naar de hemelse werkelijkheid waar je met je gevoel naar moet leren kijken.

Die gedachten hebben het karakter van de oosterse religieuze kunst sterk bepaald. De oosterse kunstenaars die vaak monniken waren vonden dat de religieuze kunst andere kenmerken moest hebben dan de gewone kunst omdat zij de Goddelijke dimensie presenteren...Daarom zijn de iconen a-realistisch en sterk tweedimensionaal. Het is de derde dimensie, de diepte, die dan bewust ontbreekt. Er is geen sprake van mooie landschappen, indrukwekkende gebouwen of gedetailleerde interieurs met prachtige meubelen zoals in de westerse realistische religieuze kunst. Enkel een gouden achtergrond met soms wat schematisch afgebeelde rotsen en bomen die een beetje surrealistisch aandoen of gebouwen met een verkeerd perspectief die vanuit verschillende kanten gezien kunnen worden..En dan de kleuren...Blauwe rotsen en rode paarden...Het heeft allemaal met symboliek te maken.. Wit voor het Goddelijk licht, zwart voor de hel, groen voor de hoop, rood voor de Goddelijkheid, blauw voor de aardse- menselijke natuur, goud voor de afstraling van de Goddelijke zonneglans.

Mount Athos - Kapel Agios Efstathios in Mylopotamos

Toch is de bedoeling dat je aandacht niet getrokken wordt door al dat moois in de achtergrond. Het prachtige landschap, de rijke klederdrachten die de figuren dragen bijboorbeeld. De aandacht moet juist getrokken worden door het gelaat van de afgebeelde heiligen. Het gelaat is daarom de laatste handeling van de beschildering van een icoon. Typisch is de lange en smalle neus. De mond is klein, speciaal gemaakt om de liturgie te zingen of de kus des vredes te geven. Soms is het voorhoofd onnatuurlijk groot, breed en vol met rimpels om de nadruk te leggen op het diep denken. De handen zijn veel te lang. Het zijn handen die gemaakt zijn om de Bijbel te houden. De kleding is gemaakt om de ziel te bekleden en niet het lichaam.

Wat de meeste tijd in beslag neemt is de beschildering van de ogen die de aandacht moeten trekken. Je hoort soms mensen zeggen dat de oosterse religieuze schilderkunst niet naar originaliteit zoekt omdat een oude icoon identiek schijnt te zijn met een nieuwe icoon. Dat komt omdat hagiograafen verplicht zijn om vaste stappen tijdens de beschildering van een icoon te volgen. Waar ze juist wel mee mogen improviseren zijn de ogen. Dat is namelijk het gedeelte van de icoon waar het spirituele element in zit. De ogen op de iconen kijken nooit op dezelfde wijze. Door dit detail aandachtig te bekijken kan iemand zien of een bepaalde icoon hem wel of niet aanspreekt.